Thói nguỵ biện ở người Việt
ref: fb | t.nguyen.2016
Nguỵ biện (người phương Tây gọi là ‘fallacy’), nói ngắn gọn, là lỗi lầm mang tính logic trong bàn luận. Nguỵ biện trong bàn luận (chưa nói đến ‘tranh luận’ vốn cần một trình độ nhứt định) bao gồm những
- những luận điểm bất hợp lí,
- những phát biểu nhằm đánh lạc hướng vấn đề, hay
- những phát biểu mang tính khẳng định nhưng chẳng có gì làm chứng cớ.
Người ta thốt ra những lời nói hay viết xuống những câu để đánh tráo vấn đề và gây nhiễu loạn trong bàn luận. Tôi quan sát thấy vài lỗi nguỵ biện phổ biến ở người Việt chúng ta.
- Thay đổi chủ đề bằng cách
Công kích cá nhân(ad hominem)- tấn công vào cá nhân của người phát biểu hơn là quan điểm của người phát biểu. Từ đó, người ta chỉ tập trung vào cá nhân hơn là quan điểm của cá nhân đó.
- Có 5 hình thức phổ biến:
- tấn công vào uy tín cá nhân của người phát biểu, kiểu "Anh là dân làm kinh tế, biết gì về khoa học mà nói chuyện nghiên cứu khoa học". Tức là, người ngụy biện không bàn về lí lẽ của người phát biểu về khoa học mà tấn công vào cái 'background' của người đó
- hình thức sỉ nhục, hay chửi rủa. Khi bất đồng ý kiến, người ngụy biện chỉ việc công kích vào cá nhân của người phát biểu. Chẳng hạn như "Bà hay đánh con, bà không có tư cách nói chuyện nhân nghĩa"
- tấn công vào động cơ của người phát biểu. Mặc dù không biết động cơ của người phát biểu là gì, kẻ nguỵ biện vẫn đặt ra một cái cớ để làm lạc hướng luận điểm của người phát biểu. Ví dụ tiêu biểu là "Anh nói như vậy là vì anh muốn được chút ơn huệ của kẻ cầm quyền"
- tấn công vào lòng yêu nước. Tiêu biểu cho loại ngụy biện này là: "Anh im đi! Nếu anh thấy nền giáo dục Việt Nam kém cỏi như vậy thì anh hãy đi Mĩ mà học"
- dùng một đặc điểm của một vật thể nào đó để ứng dụng cho một cá nhân hay một vật thể khác. Ví dụ: "Anh học của Tây có vài chữ mà đã quay lại chửi bới đồng nghiệp à? Anh là con công cháu cha, anh không hiểu gì về sự nghèo khổ của chúng tôi"
- Thay đổi chủ đề bằng cách
Lợi dụng quyền lực(ad verecundiam)- dùng những nhân vật nổi tiếng hay được nhiều người ái mộ để tìm sự ủng hộ cho luận điểm của mình. Chẳng hạn như "Cái bàn chải đánh răng này được giới nha sĩ ủng hộ, nên nó tốt lắm"
- Cái sai ở đây là thẩm quyền (báo chí, chuyên gia, Nhà nước, v.v.) không thuyết phục được ai; chỉ có sự thật, lí lẽ và logic mới quan trọng và có khả năng thuyết phục. Do đó, việc xem thẩm quyền là chân lí là một nguỵ biện
- nó làm thui chột tư duy độc lập của người ta
- Thay đổi chủ đề bằng cách
Lợi dụng quyền lực nặc danh- người ngụy biện không nêu danh tính người có thẩm quyền, và vì không ai biết tên người có thẩm quyền nên không ai có thể kiểm chứng sự chính xác của lời phát biểu. Một ví dụ tiêu biểu là "Các chuyên gia nói với tôi rằng chủ trương của chúng tôi là hợp lí." Ở đây, chúng ta không biết chuyên gia là ai (nặc danh), mà cho dù có biết thì đây cũng là nguỵ biện loại lợi dụng thẩm quyền.
- Một loại ngụy biện khác có quan hệ với loại này là dùng lời đồn đại để làm cơ sở lập luận. Giới công an cảnh sát hay sử dụng ngụy biện này, ví dụ như “Có nhiều đơn của nhân dân tố giác rằng cái hộ gia đình này phạm pháp.” Chẳng ai biết 'nhân dân' là ai, nhưng nó bị đem ra làm cơ sở cho nguỵ biện.
- Làm lạc hướng câu chuyện, thay đổi chủ đề sử dụng 'Luận điệu cá trích'
- khi một người nào đó đưa vào những phát biểu không dính dáng gì đến vấn đề đang tranh luận, nhằm mục đích đánh lạc hướng vấn đề
- Một ví dụ khác: “Anh có thể nói rằng tử hình là một hình phạt không có hiệu quả trong việc chống lại tội phạm, nhưng còn nạn nhân của tội phạm thì sao?” Tức là, người ngụy biện chuyển chủ đề về hiệu quả của án tử hình sang nạn nhân, hai vấn đề chẳng có liên quan gì với nhau. Đây là nguỵ biện cá trích 1.
- Thay đổi chủ đề bằng
Luận điệu ngược ngạo- Bằng chứng luôn luôn là gánh nặng của người phát biểu. Do đó, tìm cách di chuyển gánh nặng đó cho một người khác là một thủ thuật kẻ nguỵ biện đùn đẩy trách nhiệm bằng chứng về phía người phát biểu trong khi chính người phát biểu cáo buộc phải trình bày bằng chứng
- Chẳng hạn như kẻ nguỵ biện phát biểu rằng "Gia đình đó có loạn luân", nhưng khi bị người ta bác bỏ phát biểu đó thì kẻ nguỵ biện quay sang hỏi: "Anh nói họ không loạn luân, vậy anh chứng minh đi".
Một tranh luận nghiêm túc là một cuộc bàn luận có qui tắc, mà trong đó người tham gia không được, hay cần phải tránh, phạm luật chơi.
Những qui tắc chung và căn bản là người tham gia chỉ phát biểu bằng cách vận dụng những lí lẽ logic, với thái độ thành thật và cởi mở, chứ không phát biểu theo kiểu cảm tính, lười biếng, hay biểu hiện một sự nguỵ biện.
Nguỵ biện là một thủ thuật rất rất phổ biến ở người Việt. Nó (nguỵ biện) xuất hiện hàng ngày trong các cuộc đối thoại, trên hệ thống truyền thông. Những câu như “Nhân dân tin tưởng …”, “Cơ quan chức năng đã kết luận …”, “Phương pháp điều trị này đã được các giáo sư, tiến sĩ chấp nhận …”, v.v. Nhiều người đọc/nghe những câu như thế nhưng không thấy đó là nguỵ biện, và thế là họ nghiễm nhiên sử dụng trong các đối thoại sau đó.
Không mấy ai ngạc nhiên khi thấy có quá nhiều trường hợp chất lượng của những cuộc tranh luận giữa người Việt rất thấp, chỉ là những cuộc chửi lộn. Vì chửi lộn nên người ta nhắm vào mục tiêu là nhân thân, cá nhân của người tranh luận chứ không nhắm vào quan điểm và lí lẽ của người đó. Thay vì tranh luận thẳng vào vấn đề, người ta tìm cách gắn cho đối phương một nhãn hiệu (như ‘phản động’ chẳng hạn) và từ đó làm lu mờ đi quan điểm của họ. Trong hầu như những tranh luận, nhiều người cố tìm hay tạo cho mình một vị trí đạo cao đức trọng cả bằng cách gắn cho đối phương những danh từ và tính từ mang tính miệt thị, một thủ đoạn có khả năng làm cho một cuộc tranh luận trở nên một cuộc ẩu đã ngôn từ đinh tai nhức óc thay vì là một trao đổi khoa học. Chẳng có tranh luận hay phản biện gì trong những trường hợp như thế.
Ngụy biện là một sản phẩm của sự lười biếng suy nghĩ. Và hầu như trong chúng ta, ai cũng có ít nhất là một lần lười suy nghĩ. Do đó, nếu điểm qua những loại ngụy biện trên đây, chúng ta tự cảm nhận rằng trong quá khứ mình chắc cũng có lần phạm vào lỗi lầm của ngụy biện.
Nhà văn Nguyễn Ngọc Ngạn: "Văn hóa Tây thiên về khuyến khích, còn văn hóa Việt thiên về chỉ trích”
Related
Tags
Footnotes
ngụy biện cá trích (đỏ) (red herring fallacy), https://zim.vn/cac-hinh-thuc-nguy-bien-thuong-gap-trong-tu-duy-logic-phan-5˄